Ormurinn langi – sjálfsögð mannréttindi tryggð með lögum

Einhvern tímann var sagt að góðir hlutir gerðust hægt. Það eru kannski orð að sönnu og þó? Nú á dögunum mælti forsætisráðherra fyrir frumvarpi um réttindi samkynhneigðra. Með frumvarpi þessu er afnumið aldagamalt misrétti sem hommar og lesbíur hafa mátt búa við. En nú er mál að linni, allir skulu vera jafnir fyrir lögum, óháð trúarbrögðum, kynhneigð litarhætti o.s.frv.

Þetta eru auðvitað stórmerkileg tíðindi þó svo að flestir í samfélaginu sé þeirrar skoðunar að hér sé um að ræða sjálfsögð mannréttindi sem löngu hefðu átt að vera komin til framkvæmda.

Það frumvarp sem nú liggur fyrir þinginu á sér auðvitað sögu, eins og flest mikilvæg réttindamál. Með lögunum um staðfesta samvist 1996 náðist fram mikil viðurkenning á réttindum samkynhneigðra, mikil á þeim tíma, en ljóst var þá að margt var enn óunnið. Það var áfangasigur og hann má ekki vanmeta, heldur ber okkur að líta á hann sem mikilvægan hlekk í baráttunni fyrir fullum mannréttum homma og lesbía.

Misréttið afhjúpað

Til að komast að raun um hvaða munur var á réttarstöðu gagnkynhneigðra og samkynhneigðra í sambúð væri óskaði ég eftir skýrslu á Alþingi um þau mál fyrir hálfum áratug. Hrefna Friðriksdóttir lögfræðingur vann þetta mikilvæga mál og þegar fyrir lá árið 2000 skýrsla hennar um um stöðu sambúðarfólks, réttindi þeirra og skyldur, kom berlega í ljós hversu veik staða samkynhneigðra í rauninni var.

Miklu veikari en við héldum.

Því háttar svo til hér á Íslandi að óvígð sambúð færir fólki ýmis réttindi. Þegar þetta allt var skoðað í samhengi kom í ljós að samkynhneigðir gátu í engu notið þeirra réttinda sem öðrum voru færð í slíkri sambúð. Samkynhneigðir gátu einfaldlega ekki skráð sig í sambúð!

Í kjölfar niðurstaðna úr þessari skýrslu lagði ég fram þingsályktunartillögu á Alþingi ásamt flutningsmönnum frá öllum stjórnmálaflokkum þess efnis að skipa nefnd til að kanna réttarstöðu samkynhneigðra og gera tillögur til úrbóta þar sem nefndi taldi þörf á. Í þessum vinnuhóp áttu sæti fulltrúar fjögurra ráðuneyta og Samtakanna 78 auk formanns sem forsætisráðuneytið skipaði.

Ekki er það nú alltaf gerlegt að fá slíkar þingsályktunartillögur í gegn og ég sá ég strax í hendi minni að ég yrði að „lobbýera“ um málið. Ég gerði mér því lítið fyrir og skokkaði í forsætisráðuneytið og ræddi við Davíð Oddsson, þáverandi forsætisráðherra. Þar kom ég að sjálfsögðu ekki að tómum kofanum og ræddum við þessi mál og stöðuna og hvaða lausnir væri að hafa. Ég fór létt í fasi aftur í þinghúsið með vissu í hjarta mínu að nefndin yrði að raunveruleika

Það er skemmst frá því að segja að þegar skýrsla nefndarinnar birtist, stóð þar svart á hvítu hvar þyrfti að laga og betrumbæta í lagaumhverfinu til þess að jafna stöðu samkynhneigðra og gagnkynhneigðra. Niðurstaðan var afar skýr, en nefndin klofnaði hins vegar sem kunnugt er varðandi tvö atriði sem hún fjallaði um: Um aðgang lesbía í staðfestri samvist að tæknifrjógvunum á opinberum sjúkrastofnunum, og síðan um heimild til samnkynhneigðra para til að að ættleiða börn af erlendum uppruna.

Þverpólitísk samstaða

Það var hins vegar vitað að þverpólitísk samstaða var meðal þingmanna um að ganga alla leið í réttarbótum, ekki að taka tillögurnar til hálfs, heldur ljúka málinu og leggja fram breytingar á lögum sem tækju til allra tillagna í skýrslunni. Niðurstaðan varð sú að núverandi forsætisráðherra, Halldór Ásgrímsson, mælti fyrir löngu frumvarpi sem innihélt öll atriði skýrslunnar. Sá ormur er langur og tekur til nær 40 lagagreina. Þverpólitík samstaða er um málið, ekki er vitað um þann þingmann sem ekki styður málið.

Sigur er bráðlega í höfn, málið er nú til meðferðar í Allsherjarnefnd þingsins, og þangað munu boðaðir á fund nefndarinnar allir þeir aðilar sem málið varðar. Búast má við að umfjöllun um málið ljúki í febrúar á Alþingi.

Réttindi samkynhneigðra eru sjálfsögð mannréttindi og það hefur haft mikil áhrif hér að þetta brýna mál á stuðning fólksins í landinu. Það hefur verið einstakt tækifæri að fá að vinna að þessu máli og koma því í höfn, og þar eiga Samtökin 78 mikilvægan hlut að máli.

Um leið og ég óska öllum gleðilegs nýs árs 2006 vil ég enn og aftur minna á að allir skulu vera jafnir fyrir lögum, líka hommar og lesbíur, og nú er sá tími alveg að koma.

Guðrún Ögmundsdóttir
alþingismaður